Sàn DEX là gì? Tổng quan thông tin về các sàn giao dịch phi tập trung

Mình nghĩ rằng tất cả anh em tham gia vào thị trường tiền điện tử dù mới hay cũ cũng đã bắt gặp ít nhất một lần cụm từ sàn DEX và sàn CEX. Các sàn giao dịch thường được chia làm hai loại là sàn tập trung (CEX) và sàn phi tập trung (DEX). Hiện tại những năm gần đây, các sàn phi tập trung DEX đang dần phổ biến hơn và được nhiều nhà đầu tư lựa chọn. Bởi tính giao dịch rất an toàn.

Nhưng cũng giống như những sàn giao dịch khác DEX, nó cũng tồn tại cả ưu và nhược điểm. Và trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu DEX là gì? Và lý do tại sao nên lựa chọn sàn DEX để đầu tư trong năm 2023 này? Cùng mình theo dõi đến hết bài viết để khám phá kỹ lưỡng về loại sàn DEX này các bạn nhé.

Sàn DEX (Decentralized Exchange) là gì?

DEX hay còn thường được gọi là Sàn điện tử phi tập trung, Sàn giao dịch phi tập trung– Decentralized Exchange (DEX). Tại sàn này, mọi giao dịch của bạn được diễn ra tự động và trực tiếp giữa những người dùng với nhau (mạng ngang hàng P2P) theo quy trình tự động.

Không phải phụ thuộc vào bên thứ 3 hay bất cứ tổ chức trung gian nào trong việc giữ nguồn tiền của bạn. Không ai có quyền giữ tiền của bạn và bạn cũng không cần phải đặt niềm tin vào sàn giao dịch như khi sử dụng sàn giao dịch tiền điện tử tập trung (CEX). Điều này mang đến sự chủ động và tiện lợi nhất định cho các nhà đầu tư. Người dùng hoàn toàn quyết định quỹ và các giao dịch của mình vì vậy những vấn đề về rủi ro bảo mật hay an toàn thông tin đều sẽ được kiểm soát tối đa tại sàn giao dịch phi tập trung Dex.

Chức năng của DEX cũng tương đồng với các nền tảng sàn tập trung truyền thống. Nhưng ngược lại nó cung cấp cơ chế giao dịch ngang hàng trực tiếp dựa vào việc thực hiện smart contract.

Tóm gọn lại, câu trả lời cho sàn DEX là gì? ngắn gọn như sau: là sàn mà các giao dịch tiền điện tử được diễn ra ngang hàng (P2P) trực tiếp giữa những người dùng với nhau trên nền tảng Blockchain, mà không thông qua bất cứ tổ chức trung gian nào.

Cách hoạt động của sàn giao dịch phi tập trung (DEX)

Các sổ lệnh trên chuỗi DEX

Ở sàn DEX dùng sổ đặt hàng trên chuỗi và có những nút mạng được sử dụng để duy trì bản ghi của các đơn đặt hàng. Cùng với yêu cầu hoạt động của các thợ đào để xác nhận mỗi giao dịch.

Các sổ lệnh ngoài chuỗi

Không giống với sổ lệnh đặt hàng trên chuỗi, hồ sơ mỗi giao dịch trong sổ đặt hàng ngoài chuỗi sẽ được giữ trong một thực thể tập trung. Họ sẽ dùng “người chuyển tiếp” để giúp quản lý tốt các sổ đặt mỗi này. Các sổ lệnh ngoài chuỗi DEX ở đây gần như phi tập trung và không giống như bất kì loại DEX nào khác.

Ví dụ nổi bật như DEX dùng sổ lệnh đặt hàng ngoài chuỗi là Binance DEX.

Những nhà tạo lập thị trường tự động (AMM)

Các nhà lập ra các thị trường tự động rất  phổ biến từ vào năm 2020. Làm thúc đẩy sự bùng nổ DeFi và được áp dụng trên các nền tảng DEX lớn như Uniswap, Pancakeswap,… thị trường tự động AMM sử dụng các hợp đồng thông minh để tạo ra các nhóm thanh khoản tự động giúp thực hiện các giao dịch theo những thông số nhất định.

Có rất nhiều loại sàn giao dịch phi tập trung khác nhau. Loại hay gặp nhất là những lệnh được thực hiện trên chuỗi (bằng hợp đồng thông minh) và người dùng bỏ quyền giám sát (custody)  tiền của họ ở bất kỳ thời điểm nào.

Một vài công việc đã được vận hành trên các DEX chuỗi chéo. Các công hay được dùng  xoay quanh các tài sản trên một blockchain riêng biệt (như Ethereum hoặc Binance Chain).

So sánh sự khác biệt giữa sàn DEX và CEX

Nhận xét tổng thể: Mình không khẳng định rằng các sàn tập trung đều không đảm bảo và có độ rủi ro cao. Nhưng khi đã có nhiều sàn giao dịch tập trung mắc bẫy của hacker là là điều không thể phủ nhận. Điều này đã khiến CEX “mất điểm” với người dùng. Còn về sàn phi tập trung (DEX), đây không phải là giải pháp để thay thế hoàn hảo cho CEX.

Để ngăn chặn hacker hay những vụ sập sàn mà DEX chính là một mô hình trao đổi kinh doanh được nâng cấp hơn giúp thúc đẩy các hoạt động giao dịch trên sàn diễn ra suông sẻ nhanh chóng hơn. Nhưng khi là một nhà đầu tư, bạn phải biết cân nhắc, thận trọng đồng thời thường xuyên nâng cấp update tính năng bảo mật trang web của bạn để tránh được những rủi ro không đáng có.

Ưu nhược điểm của Sàn DEX

Có thể thấy bên cạnh các ưu điểm về tính bảo mật, không phải KYC khi tham gia giao dịch trên DEX hay bạn được toàn quyền kiểm soát tài sản của mình… Ngoài giải đáp thắc mắc sàn DEX là gì, thông tin đánh giá về ưu, nhược điểm cũng sẽ được mình hỗ trợ các bạn tìm hiểu rõ nét hơn về sàn giao dịch DEX.

Ưu điểm

• Không cần KYC: Những các sàn CEX đều cầu bạn phải xác minh danh tính (KYC) thì mới có thể thực hiện giao dịch. Ở sàn DEX, tất cả những gì bạn cần chỉ là một ví tiền điện tử mà không phải cung cấp bất cứ thông tin cá nhân nào. Bạn hoàn toàn có thể yên tâm giao dịch mà không lo bị kiểm soát bởi luật pháp hay rủi do bị đánh cắp thông tin.
• Không có rủi ro từ bảo mật sàn giao dịch: Sàn giao dịch tập trung CEX luôn là miếng mồi ngon cho các hacker tấn công, và chiếm đoạt tài sản của người dùng. Nhưng để tấn công sàn DEX gần như là không thể vì tài sản của người dùng nằm trên Blockchain và được bảo đảm an toàn bởi hàng triệu node trong mạng lưới.
• Được kiểm soát tài sản: DEX không có quyền truy cập vào quỹ của người dùng, điều này không chỉ làm giảm rủi ro bị tấn công mạng mà còn cản trở sự can thiệp từ bên thứ ba như ban quản trị sàn giao dịch hoặc chính quyền địa phương. Khi sử dụng sàn DEX, mọi giao dịch được triển khai ngang hàng qua những hợp đồng thông minh và người dùng hoàn toàn nắm quyền sở hữu tài sản của mình.
• Tính ẩn danh cao: Sàn DEX cho phép việc ẩn danh. Người sử dụng thực hiện các giao dịch thì sàn chỉ nắm các số lượng ví mà không biết được bạn là ai, thông tin chính xác của bạn.
• Tính bảo mật cao: So với sàn CEX thì hệ thống bảo mật của sàn DEX an toàn hơn vì gần như không có 1 lỗ hổng cho hacker tấn công. Vì vậy việc sập sàn có xác xuất rất khó xảy ra.
• Nhiều token được phát hành để giao dịch hơn: Có nhiều token mới chưa được niêm yết trên sàn CEX, song bạn lại có thể giao dịch các token này trên sàn DEX. Sàn giao dịch phi tập trung mang đến một giải pháp rẻ và an toàn hơn các sàn tập trung thông thường. Nhưng người đời vẫn nói, đồng xu nào mà chả có hai mặt. Vậy mặt còn lại của đồng xu thì sao?

Nhược điểm

• Những lựa chọn khi giao dịch như lệnh cắt lỗ, giao dịch ký quỹ, công cụ phân tích kỹ thuật và cho vay chưa được tích hợp, có sẵn trên các sàn giao dịch phi tập trung. Để giao dịch, các bạn cần làm quen với những tiện ích mở rộng trình duyệt và smart contract – thường các giao diện ở đây sẽ kém thân thiện với người dùng. Sàn giao dịch nền tảng phi tập trung rất ít hỗ trợ tiền định danh và quy trình gửi tiền của bạn sẽ có thể khá khó hiểu và phức tạp. Ngoài ra độ mượt của sàn DEX chưa thể đáp ứng mà như cách những sàn giao dịch tập trung CEX đang thực hiện được.
• Tính thanh khoản không cao. Các trader thường thường sẽ không tập trung sử dụng sàn DEX vì có những lý do khác nhau. Nên điều này khiến những sàn giao dịch phi tập trung chưa có được tính thanh khoản cao như các sàn tập trung.
• Các giao dịch được triển khai khá chậm. Cụ thể, bởi các lệnh tại DEX sẽ đều thực hiện on-chain trên nền tảng công nghệ Blockchain. Nên trước khi được triển khai thì sẽ cần có sự xác nhận của nodes, điều này khiến cho các lệnh sẽ mất nhiều thời gian hơn để được thực hiện.

Sàn (DEX) được dùng nhiều nhất hiện nay

Trên thị trường crypto hiện nay, mọi hệ sinh thái (blockchain riêng) hầu như đều có các sàn AMM DEX. Dòng tiền đầu tiên trên hệ sinh thái khởi nguồn tạo ra thanh khoản và thu hút dòng tiền đâu tiên tại đây. Dưới dây mình sẽ giới thiệu cho bạn một số các sàn giao dịch phổ biến hiện nay.

Sàn giao dịch Uniswap

Uniswap là giao thức tự động tạo lập thị trường (AMM – Automated Market Maker) rất phổ biến hiện nay trên thị trường. Sàn giao dịch uniswap được vận hành hoạt động trên Blockchain Ethereum. Sàn này được xem là giải pháp hữu hiệu cho những giao dịch Token ERC20 thúc đẩy quá trình diễn ra một cách hiệu quả, nhanh chóng mà không cần thông qua trung gian.

Từ năm 2018 đến nay, nền tảng DEX đã cho ra mắt 3 phiên bản tới người dùng là V1, V2 và V3. Trong đó V2 và V3 đều đã được lọt top các sàn DEX có volume lớn trên Coingecko. Trên 2 phiên bản này có nhiều sự khác biệt hơn và một số cải tiến vượt trội so với V1.

• Uniswap V2: Được Swap Token ERC20 một cách nhanh chóng. Đồng thời, phiên bản này áp dụng việc LP tạo thị trường và thực hiện việc không giới hạn thanh khoản.
• Uniswap V3: Với thanh khoản tập trung đã giúp mang lại lợi ích cho cả người cung cấp thanh khoản và người dùng khi thân gửi với một khoảng giá cụ thể. Ngoài ra, phiên bản new của Uniswap còn có thể giúp giảm đáng kể phí giao dịch trên Ethereum nhờ áp dụng các giải pháp Optimism.

 1inch

1Inch là một DEX Aggregator Protocol mà người dùng có thể tiến hành các giao dịch Token trên đây với giá tốt nhất trên thị trường. Người dùng được hoán đổi Token tại đây và giao dịch đặt lệnh mua bán nhiều loại khác nhau. Các lệnh đặt không chỉ chờ khớp với sổ lệnh của nền tảng 1inch mà còn chờ khớp lệnh khác trên các DEX (dựa vào cài đặt của bạn).

Vì vậy 1Inch.exchange được xem là một trong những công cụ tập hợp lại các sàn giao dịch phi tập trung khác. Khi xuất hiện nhiều đặt lệnh khác nhau, bạn sẽ có thể thực hiện hoán đổi, mua hoặc bán số lượng lớn các loại tiền mã hóa khác nhau với cùng mức giá vô cùng hấp dẫn trên thị trường và mức Slippage cũng tương đối thấp.

1inch hoạt động trên nền tảng blockchain Polygon, Ethereum và cả Binance Smart Chain. Ở 1inch, người dùng có thể swap tất cả token theo tiêu chuẩn ERC-20.

Ngoài token 1INCH, sàn còn có ra mắt Chi GasToken (CHI) giúp người dùng được giảm phí giao dịch tối đa.

 Pancakeswap

PancakeSwap là một sàn phi tập trung DEX với mô hình tạo lập thị trường tự động (AMM). Người dùng có thể swap token với tiêu chuẩn BEP-20 trên blockchain Binance Smart Chain (BSC). Sàn DEX PancakeSwap này còn giúp người tham gia thu được lợi nhuận lớn khi tạo thanh khoản, farm hay staking.

Pancakeswap V2 là phiên bản mới có nhiều sự thay đổi so với phiên bản đầu tiên. Phải kể đến như việc chuyển đổi và tập hợp lại các hợp đồng thông minh. Cải tiến này giúp cải thiện những ưu đãi và giảm thiểu chi phí giao dịch. Ngoài ra số lượng Token Cake của hệ thống còn có thể được tự động cập nhật sau mỗi lần người dùng Swap. Nhờ hoạt động trên BSC mà PancakeSwap giảm được phí giao dịch rẻ hơn và tốc độ xử lý giao dịch cũng nhanh chóng hơn Uniswap.

Tương lai hoạt động của sàn DEX

Tốc độ phát triển của các sàn giao dịch phi tập trung đã tạo ra nhiều thách thức đối với các nhà quản lý thị trường và cũng có vấn đề pháp lý mới. Vấn đề pháp lý của DEX là khá mơ hồ bởi một vài tính năng như ẩn danh, mâu thuẫn với yêu cầu của luật hiện hành.

Từng quốc gia lại có cách giải quyết vấn đề này theo một hướng khác nhau. Ở Mỹ tìm cách cố áp dụng cơ sở pháp luật hiện hành. Trong khi đó những nhà chức trách Singapore lại tạo ra một hệ thống quản lý mới cho các sàn giao dịch này. Tuy nhiên, ở những quốc gia này vẫn có quan điểm về DEX là chưa rõ ràng. Thậm chí có những quốc gia khác còn hoàn toàn không điều chỉnh các nền tảng này.

Hiện nay, hệ sinh thái của các sàn giao dịch phi tập trung đang còn sơ khai và chưa có nhiều công cụ hỗ trợ, lại không có nhiều thanh khoản hơn so với sàn tập trung.

Hiện nay, các sàn giao dịch phi tập trung (DEX) đang từng ngày nỗ lực và nâng cao trải nghiệm người dùng và xây dựng thêm nhiều trường hợp sử dụng hơn. CZ (nhà sáng lập Binance) cũng đưa ra định kiến cho rằng tương lai các sàn DEX sẽ chiếm lĩnh được thị trường của các sàn giao dịch tập trung (CEX).

Tương lai gần, các sàn DEX sẽ dần phù hợp hơn với tiềm năng của Web3. Lý tưởng về việc người dùng sẽ không cần tin vào bên thứ ba, mọi điều trên Internet sẽ hoàn toàn phi tập trung.

DEX giải quyết được hầu như những vấn đề hạn chế của nền tảng tập trung. Bởi người dùng họ được tiếp cận với một phương pháp trao đổi tiền an toàn bảo mật hơn. Gần nhất là công nghệ Uniswap ra đời đã giúp chuyển đổi token ERC-20 nhanh chóng giúp đưa lưu lượng dùng sàn giao dịch phi tập trung lên trên một tầm cao mới.

Lời kết

Có rất nhiều điều các bạn cần tìm hiểu trước khi bắt đầu vào hành trình đầu tư tiền điện tử của mình và một trong số đó là sàn giao dịch phi tập trung (DEX). Trên đây là những thông tin tổng hợp về sàn Dex là gì. Những tính năng nổi bật hay các loại sàn Dex nổi tiếng nhất được dùng nhiều nhất hiện nay, và đánh giá ưu nhược điểm của loại sàn giao dịch này.

Nếu bạn muốn đầu tư nghiêm túc, áp dụng nó vào tương lai thì sàn DEX chính là một nơi an toàn để bạn bảo vệ được tài sản của mình khỏi các sự tấn công của hacker. Nhưng để sử dụng sàn DEX một cách thành thạo thì đòi hỏi bạn phải có một số kiến thức và kỹ năng nhất định. Vì vậy, hãy nghiên cứu thông tin thật kỹ để đảm bảo rằng bạn không mắc bất kỳ sai lầm nào.

Lời cuối cùng xin chúc bạn luôn thành công với những quyết định đầu tư tiền số!

Xem thêm:

• Sàn CEX là gì? Một số sàn giao dịch tập trung uy tín
• Bitcoin Halving là gì? Đầu tư Bitcoin nên biết về sự kiện Bitcoin halving